یکی از جریان هایی که پس از دوره ای رکود، از اوایل سده یازدهم در لباسی تازه رونق یافت؛ جریان اهل حدیث بود. این جریان که با اجتهاد و انحصار برداشت ها در سبک و سیاق های سنتی مجتهدان مخالفت داشت، به تدریج طرفدارانی جدی پیدا نمود؛ اما با روی کار آمدن مکتب اصولی وحید بهبهانی (م1205ق) با شکست مواجه گردید و از محافل علمی شیعه رخت بر بست. یکی از دانشمندانی که در دوره نزاع میان اصولی و اخباری می زیست، سید عبدالله شبر (م1242ق) از محدثان پرکار امامیه است که صاحب آثار متعددی با رویکرد حدیثی است. جایگاه این دانشمند بزرگ در نزاع میان اصولی و اخباری موضوعی است که در این مقاله بررسی می شود.

بسیاری از مورخان و تراجم نگاران طرح دیدگاه های میرزامحمد نیشابوری اخباری در اوایل قاجاریه را تلاش نافرجام اخباری گری افراطی می دانند، اما بر اساس گزارش های برجای مانده از میرزا اسدالله شهرخواستی اندیشمند سده سیزدهم، نیشابوری یک صوفی بی اعتقاد و چندچهره بود که باوری به اخباری گری نداشت و از آن برای درهم شکستن اقتدار فقیهان اصولی سود می جست. او در این زمینه می کوشید از مساعدت قاجاریان و ممالیک عراق هم بهره مند شود و با غرب نیز مراوده داشت. از دستاوردهای این پژوهش در بررسی و تبیین دیدگاه شهرخواستی، دستیابی به مستنداتی هم سو با بیشتر دعاوی وی است. بر اساس این یافته ها، نیشابوری با اقدام به تحرکات سیاسی و ترویج افراطی نگرش تلفیقی اخباری-صوفی، به دشمنی با مجتهدان شیعه پرداخت و سرانجام در 1232 ق. در کاظمین کشته شد. صدور فتوای قتل وی که فقیهان عتبات عالیات آن را صادر کردند از عوامل اصلی این حادثه به شمار می رود.

با غیبت امام دوازدهم (ع) در موضوع شیوه رسیدن به حکم شرعی میان علمای شیعه اختلاف ایجاد شد. برخی با اعتقاد به کامل بودن دین بر آن بودند که همه نیازهای متشرعان در مجموعه سنت و حدیث آمده است و در مقابل، عده ای دیگر ضرورت اجتهاد فقیه از حدیث را مطرح کردند. این اختلاف به طور خاص در دوران صفویه خود را بازنمایاند و جریان اصولی و اخباری پدید آمد. در این پژوهش ضمن استفاده از رویکرد پژوهش تطبیقی، در جمع آوری مطالب از روش کتابخانه ای و در فهم و توضیح داده ها از روش مقایسه ای استفاده نوده است. یافته ها نشان می دهد هر یک از دو جریان اصولی و اخباری در آرا وحید بهبهانی و محمد امین استرآبادی، به دلیل تأکید یکی بر عقل و دیگری بر نقل، در رویکرد خود به حکومت، رویکرد متفاوتی را دنبال کرده اند.

بدون تردید کتاب صحیفه اهل الصفاء فی ذکر اهل الاجتباء نشان دهنده عمق تفکرات اخباری گری محمد بن عبدالنبی نیشابوری مشهور به میرزا محمد اخباری است؛ زیرا در این کتاب مبانی رجالی و حدیثی وی به خوبی انعکاس یافته است. سودجویی او از مباحث رجالی به دلیل تقابلی است که در این موضوع با جریان اصول گرای هم عصر وی پدید آمده بود. وی در این اثر کوشیده است تا از کیان احادیث در مقابل جریان اصول گرای عصر خویش دفاع کند. وی از سویی با بازخوانی آرای عالمان متقدم رجالی و از سوی دیگر با نقد آرای رجالی متاخران، درصدد است نظریه ای بدیع را در علم رجال و در عین حال مخالف با نظریه اصولیان عرضه کند. جستار پیش رو سعی نموده با بررسی کتاب میرزا محمد به مبانی رجالی وی دست یابد و از رهگذر این بررسی، تقابل های گفتمانی عصر وی را پی جویی نماید. در ادامه با تمرکز بر روش شناسی اثر، مزیت های آن از جمله توثیقات رجالی، صحت طرق روایات، نقد آرای مخالفان اصول گرا را مورد کاوش قرار دهد.

مساله اعتبار مطلق یا مشروط روایاتی که در کتاب های چهار گانه حدیث شیعه (کافی، فقیه، تهذیب و استبصار) گردآوری شده مهمترین چالش میان اخباریان و اجتهاد گرایان است. مجتهدان اصولی که جملگی در عدم اعتقاد به اعتبار همه روایات کتب اربعه اشتراک نظر دارند در مورد دایره اخبار معتبر یکسان نمی اندیشند. برخی از آنها به اعتبار اغلب روایات این کتب تمایل دارند، و گروهی دیگر روش سخت گیرانه را برگزیده و اکثر این روایات را دچار آفت ضعف سند می دانند. در این مقاله ضمن بررسی این نظریات، نظریه چهارمی ارایه شده است. بر اساس این نظریه ملاک اعتبار سندی خبر، "مقبولیت عرفی" آن است. نتیجه این نظریه این است که همه روایات کتب چهار گانه واجد معیار مقبولیت عرفی بوده و از نظر سند معتبرند و صحت آنها نیازی به اثبات وثاقت راویان ندارد، ولی حجیت و اعتبار مطلق آنها به نبود موانعی که غالبا به متن مربوط است مشروط خواهد بود.

تلمود یا همان تورات شفاهی، به معنای آموزش و تعلیم، یکی از مهمترین کتابهای دینی یهود بوده و نتیجه هزاران سال هزاران عالم یهودی است. کتابی حجیم که بسیاری از مسائل جزئی و کلی زندگی یهود را در تمامی ابعاد بررسی کردهوبا هدف حفظ حیات یهودتدوین گشته، بارهادرآتش سوختهو چندین بارنیزتجدید چاپ شده است و هم اکنون نیز نسخه ی کامل آن در بعضی کتابخانه ها موجود است. مسألة مورد بررسی با عنوان «عوامل تمسّک یهود به تلمود» با معرفی تلمود، نحوه ی پیدایش، انواع و ساختار، آموزه ها و پشتوانه ی حجیت یهود، که با روش کتابخانه ای تدوین و با هدف معرفی هر چه بیشتر تلمود و انگیزه تدوین آن را بررسی کرده و نتیجه گرفته است که عوامل چنگ زدن یهود به تلمود: حفظ حیات و بقا ی یهود در طول تاریخ و در میان جوامع مختلف بوده است.

هنگامی که می پذیریم انسان به عنوان اشرف مخلوقات عالم است، باید به این پرسش پاسخ گوییم که علاوه بر داشتن عقل و اختیار چه چیزی انسان را به خلیفه اللهی رسانده است؟ همه بر این عقیده ایم که آدمی به عنوان موجود عاقل مختار، در مقابل حضرت حق وظایف و مسئولیت هایی دارد که باید با اداء آن مسئولیت ها رضایت خداوند را جلب نموده و عبودیت و بندگی خویش را به منصه ظهور بگذارد. .حال این پرسش مطرح می شود که انسان مکلّف به چه شیوه های می تواند تکلیفش را شناخته و بدان عمل نماید؟.جواب این سؤال از منظر فقهاء آن است که انسان مسلمان از طریق اجتهاد و تقلید و احتیاط می تواند وظیفه اش را شناسایی کرده و به اداء تکلیف بپردازد. .در این راستا ضروری است که بحثی درباره اجتهاد و انواع آن و همچنین سخنی درباره تقلید و احتیاط داشته باشیم.

در طی حاکمیت مظفرالدین شاه تحولات فرهنگی عمده ای در ایران رخ داد که یکی از آن ها تاسیس مدارس به سبک نوین بود. در خارج از مرزهای ایران نیز، به تبع تحولات داخلی، مدارسی به سبک جدید بنیاد نهاده شد. یکی از این مدارس، مدرسه اتفاق ایرانیان در شهر تفلیس بود. موسسان و کار به دستان این مدرسه، جمعی از کنسولها و کارگزاران دستگاه دیپلماسی وقت ایران و نیز افراد ترقیخواه ایرانی در تفلیس بودند. سرانجام پس از رایزنیهای گسترده، در سال 1287ش (1908م) مدرسه اتفاق فعالیت خود را آغاز کرد. این مدرسه از ابتدای تاسیس تا تعطیلی آن، با کمبود و مشکلات مالی مواجه بود. درطی انقلابهای منطقه قفقاز، پس از فروپاشی حاکمیت تزارها، این مشکلات تشدید شد. در دوران حکومت جمهوری گرجستان و سپس دولت بلشویکی، آنان تلاش کردند که مدرسه اتفاق را تحت نظارت خویش درآورند، اما اقدامات ایرانیان مقیم تفلیس و کارگزاران کنسولگری ایران در آن شهر تلاش فراوانی در ممانعت از این اقدام آنان به عمل آوردند. دولت شوروی فعالیت مدارسی همچون اتفاق را در خاک خود تلاشی در راستای ترویج افکار غیر انقلابی تلقی می کرد. سرانجام مدرسه یاد شده به علت فشار دولت بلشویکی و نیز عدم استقبال گسترده ایرانیان مقیم تفلیس، تعطیل گردید.